12/02/2013 20:19:22

Gratë dhe shëndetësia. Drejt një sistemi të ri

nga Edi Rama

TIRANE - Të gjitha konstatimet janë legjitime edhe të gjitha ambiciet janë legjitime, por rreziku është që të gjitha të mbeten dëshira dhe asgjë të mos ndodhë, përkundrazi të vazhdojë rrënimi i pandalshëm i sistemit tonë shëndetësor, në qoftë se nuk bëhet një ndërhyrje në themel.

Ndërhyrja në themel presupozon që ne fillimisht të pranojmë se sistemi aktual ka falimentuar. Çfarë do të thotë kjo?! Konkretisht në vitin 1995 Shqipëria adoptoi sistemin që kemi sot, sistemin e bazuar në kontributet e qytetarëve, thënë ndryshe sigurimet shëndetësore.

Koha tregoi që ky sistem nuk është i përshtatshëm minimalisht për vendin tonë, për kushtet ekonomike, po mbase edhe për traditën dhe kulturën e vendit tonë. Sistemi i kontributeve sot shumë vite më pas arrin të financojë 7% të shpenzimeve të përgjithshme, që gjatë një viti bëhen për shëndetin në Shqipëri.

Vetëm 7%!

Ndërkohë që rreth 60% e shpenzimeve për shëndetin në Shqipëri sot përballohen drejtpërdrejtë nga xhepi, kryesisht nga xhepi i atyre që janë të pasiguruar. Që do të thotë pjesa më e dobët ekonomikisht dhe pjesa më e prekur nga problemet sociale në këtë vend. Diferenca midis 60% të atyre që kujdesin shëndetësor e marrin me lekë, në dorë dhe nën dorë, dhe e 7% që vjen si kontributi i atyre, që për shkak se janë në punë mund të sigurohen, paguhet nga taksat e përgjithshme. Pra, në një total që kapërcen 800 milionë dollarë që harxhohen në Shqipëri gjatë një viti për kujdes shëndetësor, vetëm 7% vijnë nga sigurimet. Pra, skema e ndërtuar mbi parimin që gjithkush të sigurohet dhe pastaj shërbimi i jepet gjithkujt që ka nevojë ka falimentuar.

Sot ne kemi ardhur në një moment kur dallimi midis nesh dhe atyre që qeverisin është dramatik, sepse është një dallim në filozofi dhe në botëkuptim për shoqërinë që duam. Për ta shëndetësia është mall dhe si çdo mall duhet të blihet. Për ne është e mirë publike dhe si çdo e mirë publike duhet të financohet. Janë dy rrugë tërësisht të ndryshme ku njerëzit duhet të zgjedhin se cilën nga rrugët parapëlqejnë për të ardhmen. Një rrugë që thotë që në fillim: “po nuk pate lekë mos u sëmur, se po u sëmure nuk kujdesemi dot për ty”. Dhe një rrugë tjetër që thotë që në fillim që “ne kujdesemi edhe për ata që s’kanë lekë në qoftë se kanë nevojë për kujdes shëndetësor”. Janë dy botë komplet të kundërta.

Bota që është sot në fuqi është bota ku ata të cilët trokasin në derën e mjekut dhe janë të papunë, e për këtë arsye janë të pasiguruar, e kanë të domosdoshme që për të bërë që mjeku të hapë gojën të paguajnë lekë. Sot praktikisht paguajnë pesë herë më shumë sesa pak vite më parë lekë në dorë zyrtarisht, pa llogaritur paratë që paguhen nën dorë. Historitë e njerëzve të varfër që duhet të shkojnë në spital dhe që për të paguar shërbimin duhet të shesin gjithçka kanë janë të panumërta.

Vetëm para pak ditësh ne ishim në Spitalin Ushtarak dhe takuam një grua e cila ishte në prag të shitjes së shtëpisë për të vazhduar të përballonte shpenzimet për kurimin e të shoqit, për një pjesë të kurës që ishte jashtëzakonisht e shtrenjtë. Një ditë më pas ne ishim në një qendër shëndetësore shumë pranë Tiranës ku takuam dy prindër të cilët jetonin në fshat, jetojnë në fshat, djalin e kanë me leucemi dhe për një flakon të kurës intensive që djali ka nevojë duhet të paguajë 1 mijë euro. Gjë që qartësisht e ka rrënuar ekonomikisht dhe i ka futur në një borxh që për ta shlyer, në momentin që flasim, duhet të shesin shtëpinë.

Këto janë histori të panumërta dhe janë histori që lidhen me një sistem të shërbimit shëndetësor i cili është tërësisht i padrejtë. Ne duam ta ndryshojmë këtë sistem. Ndryshimi i këtij sistemi do të thotë që skema e financimit të shërbimit shëndetësor të mos bazohet më tek sigurimet. Por të bazohet tek parimi që shëndeti është një e mirë publike dhe jo mall. Për këtë të mirë publike garant duhet të bëhet shteti. Që do të thotë se ne do ta blejmë shërbimin në emër të të gjithë atyre që nuk e blejnë dot dhe do ta ofrojmë për të gjithë ata që kanë nevojë. Do të ndërtojmë një sistem të ri që do të quhet Shërbimi Kombëtar Shëndetësor i bazuar në parimin e sistemit shëndetësor universal. Askush nuk do të privohet nga shërbimi për shkak se është i pasiguruar ngaqë është i papunë.

Padyshim që kjo është një sfidë jo e lehtë dhe gjëja më e lehtë është kjo që ndodh sot, që të bësh sikur njerëzit nuk ekzistojnë. T’ua u njohësh ekzistencën vetëm atyre që e provojnë që ekzistojnë sepse kanë lekë. Kjo për ne është barbari! Ne jemi të bindur që një shoqëri si e jona në mes të Europës, në shekullin e 21, duhet ta marrë përsipër barrën e solidaritetit me të gjithë ata që e kanë të pamundur që të kujdesen për veten apo fëmijët ose më të moshuarit në shtëpinë e tyre, sepse janë të papunë, janë të varfër dhe s’kanë asnjë mundësi tjetër përveçse të hyjnë në borxhe që bëhen të pashlyeshme kur një sëmundje u troket në derë.

Ka disa kohë që qeveria ka vënë një taksë për sëmundjen, e tillë është TVSH-ja tek ilaçet. Ne e kundërshtuam. Na u tha që vendosja e TVSH-së do të sillte ulje të çmimit të ilaçeve. E vërteta është që kjo nuk ndodhi. Përkundrazi si të gjithë mallrat e tjera edhe ilaçet u shtrenjtuan. Kush e paguan taksën e sëmundjes? Përsëri e paguajnë më shtrenjtë ata që kanë më pak. Të mos harrojmë që sistemi i sotëm i bazuar mbi kontributet është një sistem që si në të gjithë piramidën e kontributeve në këtë vend kush ka më shumë paguan më pak dhe kush ka më pak paguan më shumë. Sepse dhe ata që për shkak se janë të punësuar paguajnë kontribute, në hierarki janë brenda të njëjtit sistem. Pra, kush ka një rrogë më të ulët paguan më shumë kontribut për shëndetin, kush ka të ardhurat më të larta paguan më pak dhe kush është miliarder paguan pak fare, në sistemin e sotëm.

Ky është një sistem i falimentuar edhe në raport me parandalimin në tërësi. Nga ato që u thanë këtu, një emërues i përbashkët është se ne nuk kemi sot gjëkundi një strukturë kombëtare publike shtetërore që mendon dhe punon për të parandaluar sëmundjet dhe për të parandaluar pasojat e lindjeve të vështira në kushte si ato të nënave të reja që janë të pasiguruara për shkak të papunësisë dhe të varfërisë. Ashtu sikundër s’kemi një sistem që të parandalojë tumoret, posaçërisht te gratë, numri i të cilave shkon gjithnjë në rritje. Bëhet propagandë, bëhen ca shfaqe dhe ca aktivitete propagandistike dhe gjithçka mbetet aty.

Por procesi i parandalimit nuk është ky. Madje procesin e parandalimit ne e shikojmë të lidhur jo vetëm me sistemin shëndetësor, por edhe me sportin. Me sportin në shkollë si një sistem që duhet rindërtuar për të ulur shpenzimet nesër me kujdesin shëndetësor. Është e provuar botërisht që në ato vende ku sistemi i sportit është i organizuar kostoja e shtetit për kujdesin shëndetësor është më e ulët. Ashtu sikundër e kundërta është e vërtetë. Aty ku sport kombëtar është llotaria dhe bixhozi sigurisht edhe parandalueshmëria e sëmundjeve është shumë herë më e vogël për të mos thënë inegzistente. E nga njëra anë janë sëmundjet sociale dhe nga ana tjetër janë sëmundjet fizike që gjejnë organizma shumë vulnerabël.

Në programin tonë puna e ekspertëve ka bërë që të jemi optimistë për të realizuar kontrollin mjekësor bazë falas dhe të përvitshëm për grupmosha të përcaktuara brenda vitit 2014. Sigurisht, që është një shpenzim, por që është një shpenzim që pastaj ul të tjera shpenzime shumë më të larta që vijnë pas për shkak të paparandalueshmërisë organike që ka sistemi aktual.

Ne jemi absolutisht të bindur dhe të angazhuar konkretisht që të ndërtojmë një sistem të kontrollit falas vjetor për grupmoshat e konsideruara në risk të grave për sëmundjet tumorale. Numri i këtyre sëmundjeve rritet çdo vit dhe rastet shtohen çdo vit. Ne besojmë që nëqoftëse ndërtohet një sistem parandalimi edhe shpenzimet më pas do të jenë më të arsyeshme, pa llogaritur që shumë raste mund të parandalohen. Programi i parandalimit sigurisht ka një kosto dhe ne jemi gati që ta përballojmë këtë kosto.

Janë një sërë gjërash që nuk bëhen sot, të gjitha kushtojnë, asgjë nuk bëhet pa kosto, por ama ajo që i duhet një qeverie, një vendi, një populli, një shoqërie është pikërisht që të marrë vendime për cilat janë gjërat më të rëndësishme, cilat janë gjërat më prioritare, cilat janë gjërat që ndikojnë drejtpërdrejtë për ta bërë më të mirë cilësinë e jetës së qytetarëve, pavarësisht se mund të mos jenë gjëra, që ndikojnë drejtpërdrejt në votat që do marrësh pas katër vjetësh.

Nevoja për t’u zgjedhur dhe ankthi i rizgjedhjes me çdo kusht bën që cilësia e vendimmarrjes në shumë raste të cenohet në dëm të gjërave, që mund të mos jenë shumë të dukshme për të avantazhuar gjërat që janë të dukshme. Se nuk është e dukshme sa raste sëmundjesh mund të parandalohen, se ato nuk janë më raste që konstatohen, por sigurisht që është shumë herë më fisnike dhe më e vlefshme për shoqërinë, një qeverisje, e cila fokusohet tek ky aspekt, pavarësisht se nuk është një aspekt elektoralisht i vlefshëm.

Ky është vetëm një rast, por po të marrim zinxhirin e problemeve që ka sot Shqipëria është një zinxhir problemesh që mbahet lidhur hallkë pas hallke, nga fakti se janë probleme elektoralisht pa peshën e mjaftueshme, për ankthin e atyre që duan të zgjidhen me çdo kusht herën tjetër. Është një lloj ankthi, që e sjell pushteti dhe që mund të lexohet sot shumë lehtë, në një sërë masash të qeverisë, që janë thjesht copëza të marra jashtë kontekstit nga programi ynë, si për shembull heqja e taksës për ata që fitojnë deri në 300 mijë lekë.

Ndërkohë që është e pakuptueshme pse ata që fitojnë 310 mijë lekë duhet të vazhdojnë të paguajnë më shumë se sa ata që fitojnë 3 milionë e 100 mijë lekë. Apo siç është bërja me ngut vendimit për ta kthyer Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza”, në një universitet mjekësor, duke bërë në fakt një martesë të pamundur mes një vizioni komplet të papërshtatshëm për sistemin e arsimit të lartë dhe një vizioni komplet të papërshtatshëm për atë që duhet të jetë një universitet mjekësor i kësaj natyre në QSUT “Nënë Tereza”.

Do të doja të nënvizoja diçka që ne e kemi thënë me kohë. Është një tezë tanimë historike do të thosha, për ne, për angazhimin tonë, që ka të bëjë me nënat e reja që janë të pasiguruara. Në vitin 2009 ne ishim të vendosur, që ta kapërcenim këtë problem duke ia ngarkuar shoqërisë këtë barrë, sepse nuk është fjala vetëm për një person, por është fjala për dy persona. Nuk është fjala vetëm për nënën, por është fjala edhe për fëmijën. Faktikisht, eksperienca 20-vjeçare e këtij sistemi shëndetësor çfarë ka sjellë? Ka sjellë që në 20 vjet, më shumë se gjysma e lindjeve janë lindje të pasiguruara. Më shumë se gjysma e fëmijëve që kanë lindur, kanë lindur nga nëna të pasiguruara. Por kur ke thënë kaq, ke thënë shumë pak.

Mjafton të shtosh se nënat e pasiguruara janë gra në kushte sociale dramatike, sepse janë të papuna, sepse jetojnë kryesisht në zona shumë të vështira, periferike apo rurale, për të kuptuar se në çfarë qytetërimi barbar na mban lidhur ky sistem shëndetësor i falimentuar, që nuk rrënon thjesht cilësinë e kujdesit shëndetësor, nuk rrënon thjesht vetveten, po rrënon moralin shoqëror, duke krijuar një marrëdhënie absolutisht unike në Europë, si dhe të rrallë në botë, mes shërbimit publik shëndetësor dhe qytetarit. Janë raste sot të rralla në botë, jo më në Europë, rastet që mund t’i gjesh përditë në mjediset ku shteti shqiptar bën sikur kujdeset përmes shërbimit publik për qytetarët e vet në sistemin shëndetësor.

Të kesh 1/7 e popullsisë të siguruar dhe gjithë pjesën tjetër në mëshirën e fatit në raport me shëndetin dhe të vazhdosh të këmbëngulësh tek i njëjti sistem, do të thotë të kesh marrë përsipër t’i konsiderosh inekzistentë njerëzit e tu, në raport me nevojën bazë për të jetuar të pakërcënuar nga sëmundjet dhe nga pasojat e sëmundjeve. Ky është thelbi i këtij problemi madhor, me të cilin ne duhet të përballemi.

Edhe njëherë dua ta theksoj. Nuk është një sfidë e lehtë. Nuk mjafton të thuash kaq sa po themi, që sistemi ka falimentuar dhe duhet një sistem i ri. Është absolutisht sfida e sfidave për katër vitet e ardhshme, për të vendosur bazat e një sistemi shëndetësor universal që të krijojë kushtet për t’ju përgjigjur nevojave të të gjithë shqiptarëve, të punësuar apo të papunë, të siguruar apo të pasiguruar, nga veriu apo nga jugu, nga qyteti apo nga fshati, nëse kanë kushërinj mjekë, apo s’kanë asnjë kushëri infermier.

Është një sfidë shumë e madhe dhe për këtë arsye edhe në të gjithë projektin e reformave që ne duam të ndërmarrim kjo është reforma më radikale nga të gjitha. Është një përmbysje 100% e asaj që kemi sot. Ndërkohë që në të gjitha rastet e tjera nuk kemi të bëjmë me përmbysje 100%, por kemi të bëjmë vetëm me transformime për të rimëkëmbur sisteme që janë në rrënim të vazhdueshëm, këtu kemi të bëjmë me përmbysje 100%. Është një sfidë që ka dy rrugë. Ose duhet të mbyllim sytë dhe të bëjmë sikur nuk ekziston, siç bëjnë këta që qeverisin, ose të realizojmë ndryshimin radikal. Sepse në fakt problemi nuk ka filluar kur kanë ardhur këta në qeveri.

Problemi ka filluar ditën kur është vendosur ky sistem në vitin 1995, pa marrë fare parasysh a janë shqiptarët në gjendje ekonomikisht ta financojnë këtë sistem. Sot ky sistem është në pikëpyetje edhe në vende shumë të mëdha dhe arsyeja pse vende shumë më të zhvilluara se ne po e braktisin këtë sistem, për të shkuar në sistemin universal bazuar te Shërbimi Kombëtar Shëndetësor, është pikërisht sepse fuqia financuese e individëve është e pamjaftueshme për të përballuar nevojën për cilësi të shërbimit. Në vitin 1995 ai u vendos pa analizuar nëse për Shqipërinë, e dalë nga një histori krejt tjetër kulturalisht, skema e sigurimeve shëndetësore është një skemë e arsyeshme. Unë jam i bindur që jo. Historia e këtyre viteve tregon që jo. Është ekonomikisht e papërballueshme, është kulturalisht e paarsyeshme. E, për shkak se sistemi nuk arrin dot të ofrojë atë për të cilin është ngritur, shërbimin, sado pak cilësor, atëherë në mes ka hyrë një korrupsion i pa matshëm, për nga dëmet që bën, jo thjesht për nga paratë që thith.

Po të shikojmë në tërësi hartën e gjithë mekanizmit të sistemit, sot kemi shumë qendra shëndetësore, të cilat janë vetëm mbeturina arkeologjike të qendrave shëndetësore të para dhjetë, tetë, apo gjashtë vjetëve. Ndërkohë që para dhjetë, tetë, apo gjashtë vjetësh kishin autoambulancë, kishin shërbim 24 orë, kishin një sërë instrumentesh që sot nuk i kanë. Sot janë vetëm një godinë me një mjek dhe me disa gra të veshura me përparëse të bardha brenda dhe me disa objekte për t’u shtrirë, që i quajnë krevate, pak gabimisht. Po çfarë ka ndodhur, sepse në fakt po të shikosh financimin, ai nuk ka rënë. Nuk është rritur, por nuk ka rënë. Pra, ajo që shteti paguan me taksat e qytetarëve për infrastrukturën shëndetësore është po ajo. Atëherë pse ka rënë shërbimi? Pse të paktën nuk është në atë nivel që ishte? Sepse ka hyrë brenda korrupsioni, i cili merr një pjesë të konsiderueshme të parasë që shkon për të pasur atë sistem që nuk ishte aspak për t’u mbajtur mend, por ishte më i mirë se ky që është sot. Për të gjitha këto arsye duhet të ndryshojë 100% sistemi që kemi. Ne duam të hyjmë në këtë betejë, që është beteja më e vështirë, por është dhe beteja më fisnike. Është beteja më fisnike, që një shoqëri duhet të bëjë përmes një qeverie të zgjedhur me vullnet të lirë dhe është një betejë, që nuk sjell vota në katër vitet e para, por sjell krenarinë se me qeverinë e zgjedhur me vullnet të lirë nga populli, popullit iu kthye e drejta për t’u shërbyer për shëndetin në çdo rast, kur ka lekë, apo kur s’ka lekë. Sepse ne e konsiderojmë barbari që t’u thuhet njerëzve: “Po s’patët lekë mos u sëmurni”. E konsiderojmë të drejtën elementare të çdo njeriu në Shqipëri, të drejtën për të marrë kujdes shëndetësor edhe kur nuk ka lekë. Ky është dallimi!

HermesNews - ©2013

Dërgo me email | Stampo artikullin