13/02/2013 18:12:18

Të falem i bukuri Durrës, trafita e krijuesve

Himni i dashurisë për qytetin antik

DURRES - Durrësi është një qytet që identifikohet lehtë, jo vetëm nga deti, porti, monumentet arkeologjike dhe historia e lashtë. Që prej gati një gjysëm shekulli një këngë e bukur, e shkruar, kompozuar dhe interpretuar vetëm nga durrsakë, është kthyer në një himn dashurie për qytetin antik. Kjo është një arsye më shumë përse duhet kujtuar në prag të festës së Shën Valentinit, thotë kompozitori Hajg Zacharian, i cili ka orkestruar tani së fundi një variant të ri të këngës gjysëmshekullore, të cilën ai e përkufizon si një kushtim dashurie për qytetin. "Të falem i bukuri Durrës" gati e ka humbur autorësinë, ashtu siç ndodh vetëm me krijimet e mëdha dhe të përjetshme, dhe të gjithë ata që e këndojnë apo fishkëllejnë ndjehen se janë nga pak kompozitorë e këngëtarë.

Por, kënga për Durrësin, ndoshta e vetmja që këndohet me kaq sukses krahasuar me qytetet e tjera shqiptare, "Të falem i bukuri Durrës", i ka autorët e saj: krijuesin e tekstit Hysen Çela, këngëtarin Qemal Kërtusha e mbi të gjitha kompozitorin e shquar Enver Mara, i cili krijoi melodinë e bukur e të pavdekshme të siglës muzikore të qytetit tonë. Kompozitori Enver Mara dhe krijuesi i tekstit Hysen Çela nuk jetojnë prej vitesh, ndërsa kënga e shkruar prej tyre mbijeton njëlloj si qyteti 3000-vjeçar, të cilit i kushtohen vargjet "Të falem i bukuri Durrës". Po, cilët janë krijuesit e këngës, e cila ka njohur vitet e fundit edhe disa orkestrime të reja, e që po këndohet nga këngtarë të rinj lirikë nga Durrësi.

Enver Mara, kompozitori i njohur/ Enver Mara ka lindur në Durrës në ditën e parë të vitit 1921. Do ta jetonte rininë e tij mes dy luftrave botërore në një qytet që po zhvillohej me shpejtësi. Ende fëmijë ai dëgjonte xhaxhallarët e tij që luanin në instrumenta dhe së bashku me të jatin këndonin mbrëmjeve në oborrin e shtëpisë. Filloi të zgjohej një interesim i veçantë për muzikën te Enveri i vogël, por kjo nuk do të zgjaste. Xhaxhai i tij muzikant e regjistron në bandën frymore të qytetit. Djaloshi i ri gjen atmosferën që i duhej, por mbi të gjitha fillon të lëvrojë pasionin e fshehur. Pas pune, ditë e natë Enveri mëson solfezhin dhe teknikat e interpretimit.

Ishte vetëm 16 vjeç, kur i besojnë të luajë si solist një nga sonatat e Franz Shubertit. Përballë ishte publiku durrsak, ndërsa pas tij djaloshin e shoqëronin të gjithë ata që i kishin mësuar të fshehtat e instrumentit. Shumë vite më vonë kur ai bëhet drejtues i Fanfarës së Durrësit, me siguri e ka kujtuar ditën kur ka interpretuar për herë të parë si solist. Ndoshta edhe ky fakt e bëri Enver Marën një nga dirigjentët më të njohur në shkallë vendi. Matish Gjeluci, një prej autorëve më të njohur të teksteve në Durrës, do të kujtonte këngë të tilla si "Shamia e ushtarit", "Korrësja e re", "Vasha devollite", "Dikush përgjon te kroni", "Kthente djali nga ushtria", etj.

"Ndoshta pa e kuptuar mirë as ai vetë, kënga e Enver Marës filloi që në këtë periudhë të krijimtarisë së tij të ketë ngjyra të veçanta, të formojë fizionominë e saj, të dallojë prej shoqeve, të ketë vulën e personalitetit krijues të kompozitorit" do te shprehej Gjeluci në një intervistë, duke shtuar: "Ja pse kënga e tij u bë e dashur, ja pse ato këndoheshin jo vetëm në mikrofonin e radios, por edhe në shfaqjet e dhjetra grupeve amatore si dhe në festat popullore e familjare". Muzika e vodevilit "Kopshti i jargavanëve", e kompozuar prej tij me kërkesë të teatrit të Durrësit u bë shkak që Mara të kompozonte edhe opereta të tjera. Regjisori Gjergj Vlashi kujton bashkëpunimin e tij si libretist me kompozitorin Enver Mara në operetën për fëmijë "Libri dhe topi", si dhe në operetën "Këngë për detin".

Enver Mara dëshmoi kështu se mund të krijonte shumë më tepër se një buqetë me këngë. Megjithëse autodidakt, në kushtet kur tashmë kishte edhe familjen e tij të re, vullneti i Marës për rritjen e nivelit profesional ishte i admirueshëm. Lindin këngë të tjera të njohura si "Legjenda e erës", "Qyteti im", "Kush ka faj", "Hej, dëgjoni si bie lodra", etj. Në shënimet e prof. Enver Marës, të cilat i ruan me shumë kujdes e bija pianiste, Afërdita Mara Sinemati, janë regjistruar 125 këngë për masa që nisin në vitin 1951 me titullin " Para shoqe" dhe përfundojnë me titullin ""Shkambi legjendar" në vitin 1971. Më pas janë 30 tituj të muzikës së lehtë dhe 17 vepra për bandë frymore, ku dallohen: Fantazi, marshe, uvertura, rapsodi, që të gjitha vepra të interpretuara në Durrës e Tiranë, dhe pjesërisht të regjistruara në fonotekën e Radio Tiranës.

Enver Mara jetoi vetëm 54 vjet. Një sëmundje e rëndë ia ndërpreu jetën më 24 nëntor të vitit 1975, duke i shkaktuar dhimbje të rëndë familjarëve, por edhe atyre që punuan me të, e në të njejtën kohë edhe artdashësve të shumtë, që jo vetëm i duartrokitën krijimet dhe këngët e shumta të kompozuara prej tij, por edhe i kënduan në çdo rast. Njëlloj siç na ndodh kur dëgjojmë himnin e dashurisë së sinqertë që kompozitori Enver Mara shkroi për qytetin e lindjes "Të falem i bukuri Durrës".

Hysen Çela, intelektual i shquar, gazetar dhe përkthyes/ Të gjitheve na ka rënë rasti të dëgjojmë apo edhe ta kendojmë këngën: "Të falem i bukuri Durrës". Muzika është e kompozitorit të ndjerë të talentuar Enver Mara po ne harrojmë se teksti i këngës ka për autor një intelektual të shquar të qytetit të Durrësit, gazetarin dhe përkthyesin e aftë, Hysen Çela, tha për ATSH-në regjisori dhe shkrimtari Gjergj Vlashi. Ai është figurë e nderuar e traditës qytetare durrsake që sot është padrejtësisht disi e harruar, megjithëse një shkollë e qytetit, pikërisht shkolla e hoteleri-turizmit, mban emrin e tij.

Hyseni lindi në Durrës në vitin 1910 në një familje me prejardhje nga Kruja. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes, kurse më vonë studjoi në Shkollën Teknike Amerikane në Tiranë në degën pedagogjike. Pasi mbaron shkollën, punon tetë muaj si mësues në Krujë, pastaj transferohet në Durrës në shkollën fillore ish "10 korriku" deri në vitin 1938. Pas lufte, pa dëshirën e tij emërohet në Seksionin e Kulturës Popullore me detyrë si përgjegjës teknik. Si njeri i aftë e me kulturë emrohet kryeredaktor i gazetës lokale "Populli" e para gazetë që u botua pas lufte në qytetin tonë. U botuan pak numra, por po t’i shfletosh të bie në sy cilësia e saj, lënda e zgjedhur me kujdes dhe faqosja e goditur, nënvizon Gjergj Vlashi.

I propozuan që të mbetej kryeredaktor, por ai nuk pranoi. Një natë dimri të vitit 1946 i arrestojnë vëllanë e vogël, i cili kishte qenë partizan dhe bashkë me Markun, vëllanë e arkeologut të njohur Vangjel Toçi, pushkatohen pa gjyq. Pas kësaj Hysenin e transferojnë në fshatin Arrës e Madhe (Tepelenë) duke u mbajtur nën survejim si armik i popullit. Nuk shkoi shumë dhe Hysenin e arrestojnë dhe pas tetë muaj hetuesie e dënojnë me 20 vjet burg, nga të cilet kreu dhjetë. Sipas mjeshtrit të skenës, Gjergj Vlashi, pasi doli nga burgu Hysenin e çuan në punë të rëndë krahu derisa u rrezua diktatura. Nuk bëri punë të tjera se vitet kishin kaluar dhe trupi tij ishte sfilitur; megjithatë nuk u shkëput nga puna e përkthyesit, u muar me redaktime të ndryshme dhe na la edhe tekstin shumë të bukur të këngës "Të falem i bukuri, Durrës". Me propozim të shoqatës Durrësi dhe të drejtorisë arsimore, Presidenti i Republikës i akordoi në vitin 1993 titullin e lartë "Mësues i Popullit", ndërsa shkolla teknologjike mori emrin "Hysen Çela".

HermesNews - ©2013

Dërgo me email | Stampo artikullin